Lan Cattleya được chia ra làm hai nhóm:
-Nhóm 1 lá, giả hành chỉ có một lá và chỉ ra có 1-2 hoa to rất đẹp
-Nhóm 2 lá, mổi giả hành có 2 lá, có hoa chùm 5-7 hoa, nhưng hoa nhỏ hơn.
Lan Cattleya có khuyết điểm là hoa mau tàn, độ 1-2 tuần lễ là tàn, nhưng có loại cho hoa có mùi hương rất thơm.
Cũng như Dendrobium, Cattleya cũng đa thân, cây mang nhiều giả hành dự trữ nhiều chất dinh dưỡng và nước, nhưng giả hành mập và lùn hơn, rễ nhỏ và dài, mọc từ căn hành bám vào giá thể, cây phát triển theo chiều ngang. Lúc còn non có bẹ màu xanh bọc lại, lúc lớn các be khô và rụng đi. Thường trên đỉnh giả hành có 1 hoặc 2 lá to, chính giữa có một lưỡi mèo bao bọc lấy phát hoa, phát hoa vượt lên và xuyên qua lưỡi mèo để trổ hoa. Trung bình một năm, một cây lan có thể ra 3 giả hành mới. Nếu chăm bón tốt cây phát triển khoẽ mạnh có thể đạt đến 5-6 giả hành.
NHIỆT ĐỘ, ẨM ĐỘ, VÀ SỰ TƯỚI NƯỚC
Cattleya là giống lan có thể sống được ở vùng nóng và vùng ôn đới, đặc biệt đây là giống rất thích nghi với điều kiện khí hậu và thời tiết của VN, với một biên độ rất rộng. Chính vì thế nó được trồng và phát triển rất mạnh ở tất cả các nơi, các tỉnh phía nam, các tỉnh phía bắc và ngay cả trên vùng cao nguyên. Tuy nhiên cách trồng có khác nhau.
Cattleya phát triển rất tốt ở không khí mát và ẩm, nhiệt độ lý tưởng cho Cattleya là 21 độ C vào ban ngày và 16 độ C vào ban đêm. Vùng thích hợp cho loại lan này là vùng Bảo lôc. Dù vậy lan Cattleya vẩn tăng trưởng và có thể phát triển ở một nhiệt độ cao hơn. Nhưng dầu sao nhiệt độ lý tưởng vẫn là nhiệt độ giúp cho cây tăng trưởng tốt nhất. Điều này được chứng minh bằng khí hậu mát ẩm của Đà lạt: mặc dầu các nhà vườn của đà lạt ít sử dụng phân bón, nhất là phân vô cơ, nhưng các cây lan của đà lạt vẫn phát triển với kích thước lớn hơn so với cùng một loài trong điều kiện ở TPHCM. Ngòai ra cây lan Cattleya cũng phát triển tốt ở những vùng khí hậu mùa đông với nhiệt độ 13 độ C vào ban ngày và 10 độ C vào ban đêm, đó là nhiệt độ các tỉnh phía bắc.
Do đó có thể nói rằng, các loài thuộc giống Cattleya có thể trồng và ra hoa ở khắp nơi của nước ta. Tuy nhiên vùng lạnh và mát nên trồng loại lan có chử đầu là: SC, SLC; vùng nóng nên trồng các loại: C, LC, BC, BLC, BSLC, như thế sự ra hoa của các loài này mới điều đặn hơn. Bạn nên nhớ, các giống lan Cattleya đều được xuất phát từ 2 nguồn: một nguồn từ vùng nóng ẩm của Braxin, một nguồn từ vùng đồi núi trên các cao nguyên của Columbia và Mexicô. Các giống lan Cattleya lai có họ hàng với các giống lan rừng từ Columbia và Mexico thì cần nhiệt độ mát hơn. Tương tự Sophronitis là một loại lan vùng lạnh.
Ẩm độ tương đối của không khí cần thiết cho sự phát triển của lan Cattleya là 40-70%, tưới nước là cần thiết để tăng độ ẩm của vườn lan. Tuy nhiên bạn phải nhớ rằng Cattleya là một giống lan có giả hành mập, vì thế khả năng dự trữ nước của nó rất lớn. Do đó tưới nước thường xuyên sẽ làm cho cây èo uột không phát triển và đôi khi làm chết cây do thối rễ. Tưới nước bằng cách nhỏ giọt thường xuyên vào chậu cũng không cho kết quả khả quan
Ở TPHCM, đối với lan Cattleya việc tưới nước là rất cần thiết, tuy nhiên với độ che sáng 50% tưới nước nhiều sẽ tạo ra một nhiệt độ thấp dưới 25 độ C làm cây khó ra rễ. Vì thế đối với giống Cattleya, giữa các lần tưới phải có thời gian khô ráo để kích thích sự mọc rễ của cây. Cách tưới nước thay đổi tuỳ vùng, như ở TPHCM và mùa mưa từ tháng 5 đến thánh 11 lan Cattleya được tưới một ngày một lần vào khoảng 10 giờ sáng. từ tháng 11 đến tháng 3 tưới mỗi ngày 2 lần, một lần vào 9 giờ sáng và một lần vào lúc 3 giờ chiều. Sở dĩ ta tăng số lần tưới trong thời gian này, vì đây là mùa khô, ẩm độ không khí giảm đi rõ rệt. Vào tháng 3 đến tháng 4 ta giảm số lần tưới còn 1lần/ ngày để tạo mùa nghỉ cho lan.
Ở các vùng cao như Đà-lạt, vì có sương mù thường xuyên nên độ ẩm cao, do đó cách tưới nước có khác nhiều so với TPHCM, chỉ tưới 1 tuần/lần trong mùa nắng, hoàn toàn không tưới trong mùa mưa.
Các tỉnh phái bắc, có mùa khô ngắn, các tình từ thuận hải đến thừa thiên có mùa khô quá dài. Vì thế việc tưới nước phải được vận dụng một cách cụ thể cho từng vùng.
ÁNH SÁNG
So với một số giống lan thương mại khác, sự che sáng các loài lan thuộc giống Cattleya thay đổi khác nhau tuỳ loại. Tuy nhiên mức độ che sáng 50%. Có thể áp dụng cho nhiều loài. Lan Cattleya cần ánh sáng nhưng không trực tiếp. Một giàn che bằng tôn nhựa xanh rất tốt cho việc trồng lan Cattleya. Nếu lan Cattleya được trồng trên sân thượng nhà ở, độ che sáng tốt nhất là 60% tức ánh sáng sử dụng 40%. Trong giàn lan không nên treo các chậu sát vào nhau, phải có một khoản cách giữa các chậu sẽ cho cây nhận đủ ánh sáng và thoáng khí. Tuy nhiên nếu lan được trồng treo cao thì các cây phải được treo sát vào nhau để ngăn chặn bớt gió.
Nếu không có giàn che, lan Caatleya cũng có thể trồng trực tiếp ngoài sáng với điều kiện là các cây phải được trồng từ nhỏ ở các chậu, phải đặt sát vào nhau và tiểu khí hậu nơi đó phải mát và ẩm.
Biểu hiện của một cây lan thừa ánh sáng là lá có thể bị cháy hoặc màu vàng, cây lùn thấp và rất cứng cáp. Ngược lại một cây thiếu ánh sáng, màu xanh lá cây đậm, dáng cây yếu đuối dễ ngã. Một cây Cattleya màu xanh nhạt ánh màu vàng hay tím là cây được trồng ở nơi vừa đủ ánh sáng.
Nếu cây lan Cattleya được trồng ở điều kiện ánh sáng tối ưu, sẽ cho hoa có màu rất thắm, cánh hoa dầy cứng không có khuynh hướng lắc lư, hoa thật to. Còn ngược lại, nếu được trồng ở ánh sáng yếu, cây rất chậm ra hoa và khi ra hoa, hoa thường hay gục xuống, màu nhạt. Qúa nắng cây sẽ còi cọc, ra hoa bé thường hay bị háp nắng hoặc có khuyết tật.
NHU CẦU PHÂN BÓN
Các loài lan thuộc giống Cattleya có thể ra hoa bất kỳ mùa nào trong năm với điều kiện các bộ phận sinh trưởng đủ khả năng phát triển thành một giả hành mới. Chính vì thế, việc bón phân cho lan ngoài mục đích duy trì sự sinh trưởng và phát triển của cây lan, còn là nhằm điều khiển sự ra hoa các loài thuộc giống này (ngoại trừ một số loài rất ít ra hoa theo mùa).
Các bạn luôn luôn nhớ rằng lan Cattleya là: một loài thực vật phụ sinh, do đó lá của chúng giữ vai trò quan trọng trong việc hấp thụ dưỡng chất, vì thế tưới phân bón bằng phương pháp phun sương lên toàn bộ cây sẽ tốt hơn rất nhiều so với cách tưới thẳng vào càc giá thể trong chậu. Phân có thể phun sương bằng hệ thống béc phun tự động hay bằng bình xịt thuốc sát trùng. Nếu số lượng lan ít thì phương pháp nhúng phân ngập chậu lan cũng tốt.
Phân được bón là các loại phân vô cơ, có công thức 30-10-10 dùng cho cây con, 20-20-20 và 15-30-15 dùng cho cây đã trưởng thành, được tưới 1-2 lần tuần, với nồng độ 1gr hay 1 muỗng cà phê pha trong 4 lít nước. Khi các giả hành chớm nụ hoa, ta bón các loại phân 10-20-20 , 6-30-30 với nồng độ và chu kỳ như trên, để đảm bảo một sự đậu hoa chắt chắn, với những hoa to và đẹp.
Nếu cây lan của bạn đã đủ sức khoẻ và bắt đầu mọc chồi mới, bạn muốn có một chậu hoa Cattleya nở trong vòng 3 tháng tới, bạn sẽ thoả mãn yêu cầu bằng cách dùng phân 6-30-30 với cách tưới như trên. Phải nhớ rằng, luôn luôn có sự mâu thuẫn giữa sinh trưởng và phát dục. Một điều kiện bất lợi về sinh trưởng cũng làm cho cây ra hoa. Do đó khi cây ra hoa nhiều nó sẽ kiệt sức, vì thế cây lan được trồng theo đúng nhu cầu về môi trường sống của nó mà hoa ra kém, thì bạn nên xem lại trong quá trình nuôi dưỡng có lầm lẫn gì không? Một cây lan đến tuổi trưởng thành có đủ sức khỏe, tất nhiên sẽ phát dục. Vì thế nếu cây yếu, ta không nên thúc cây ra hoa, cây sẽ bị mất sức. Sự thúc đẩy lan ra hoa chỉ được dùng khi cây mạnh khoẻ hoặc trong vài trường hợp đặc biệt.
Có thể dùng phân vô cơ và hữu cơ hỗn hợp loãng sẽ cho kết quả tốt trong sự tăng trưởng. Sinh tố B1 tưới với nồng độ loãng hàng ngày sẽ giúp cây phát triển rất nhanh chóng.
Trước mùa ngừng tăng trưởng một tháng, trong suốt tháng 3, bạn bón cho lan loại phân 10-20-30 hoặc 6-30-30 để tạo một sự cứng cáp cho cây trước mùa nghỉ trong tháng 4, vào mùa này ta sẽ ngưng tưới phân hoàn toàn.
CẤU TẠO GIÁ THỂ ĐỐI VỚI CÁC LOẠI LAN THỘC GIỐNG CATTLEYA
Cấu tạo giá thể là điều kiện quyết định sự phát triển của lan Cattleya, vì thế việc cấu tạo giá thể thay đổi tuỳ theo vùng và tuỳ theo mùa trong năm. Phương pháp trồng trên thân cây sống và thân cây chết thì giá thể chính là lớp vỏ của thân cây được trồng. Phương pháp trồng chậu thì gía thể phải thật thoáng. Một giá thể quá bí giúp người trông ít tưới nước, nhưng cây rất dễ bị chết vì thối rễ nhất là trong mùa mưa. Một giá thể với phần đáy thật thoáng tránh được sự úng nước. Phần bề mặt hơi khít kín rất tốt cho sự phát triển của lan.
Đối với vùng lạnh, cấu tạo giá thể quá thông thoáng sẽ bất lợi cho sự sinh trưởng, vì nhiệt độ lạnh ban đêm sẽ làm các đầu rễ chùn lại và bộ rễ teo dần, cây phát triển èo uột. Một giá thể bít kín sẽ giúp rễ có độ ấm để phát triển, do đó ở Đà-lạt người ta dùng các loại dớn vụn làm giá thể trồng lan.
Mùa nghỉ của lan Cattleya
Cattleya là một giống lan có mùa nghỉ, ở điều kiện khí hậu và thời tiết VN, ta nên cho cây lan Cattleya nghỉ mỗi năm một tháng. ở các tỉnh phía nam mùa nghỉ của Cattleya là trong suốt tháng 4, các tỉnh phái bắc trong tháng 1. Các tỉnh từ Thuận hải đến Thừa thiên mùa nghỉ bắt đầu trong tháng 8.
Trong mùa nghỉ, cây không đòi hỏi dinh dưỡng và nước tưới (vì thế trong mùa này nên để cây vào chổ khô và mát) chỉ duy trì lượng nước tưới 1lần/ ngày. Tăng độ che sáng thêm 10% để giảm nhiệt độ, nhiệt độ thích hợp trong mùa nghỉ của Cattleya càng thấp càng tốt, khoảng 10 độ C cho vùng lạnh và 25 độ C cho vùng nóng.
THAY CHẬU VÀ NHÂN GIỐNG Cattleya
Lan Cattleya trồng và phát triển trong chậu dù cẩn thận thế nào đi nữa cũng có một số rễ bị thối. Ngoài ra lan Cattleya phát triển rất nhanh, do đó việc thay chậu phải được thực hiện sau một thời gian trồng khoản 2 năm. Việc thay chậu nên tiến hành đồng thời với việc nhân giống. Khi ta quan sát thấy giả hành bắt đầu mọc ra khỏi mép chậu thì ta nghĩ đến việc thay chậu. Vì lan Cattleya có giả hành nên khi thay chậu rất dễ bị xốc.
Việc thay chậu tốt nhất nên thực hiện vào đầu mùa mưa cây sẽ phát triển rất mạnh. Tuy nhiên Cattleya có thể thay chậu vào bất kỳ thời gian nào trong năm vẫn đảm bảo cây sống với tỷ lệ cao.
Chậu lan Cattleya với 10 giả hành, có thể cắt trước đó 3-4 đoạn, 4 tháng trước mùa nghỉ, và để nguyên tại chỗ. Trét sơn hoặc vôi vào vết cắt (cho mau lành thẹo), rồi phun hổn hợp thuốc trừ nấm và thuốc kích thích ra rễ B1... Khi đến mùa nghỉ mỗi đoạn sẽ có một giả hành mới vừa đủ trưởng thành để chịu đựng trong mùa nghỉ, khi mùa mưa đến, ta tách mỗi đoạn ra và đem trồng vào một chậu mới. Tách chiết kết hợp với việc thay chậu vào đầu mùa mưa sẽ đảm bảo cho chậu lan đủ khả năng trổ hoa ngay trong năm đó.
Muốn thay chậu Cattleya, ta ngâm chậu vào một thau nước có pha thuốc ngừa rêu, trong thời gian nửa giờ đến 1 giờ, các rễ sẽ tróc ra. Dùng kéo nhọn đã khử trùng cắt bỏ những rễ thối. Những rễ quá dài thì cắt chừa lại một đoạn khoản 10cm. Cột chặt cây lan vào chậu mới và đặt chậu vào chỗ ẩm mát đến khi ra rễ. Luc ấy mới bắt đầu cho giá thể vào chậu và đưa chậu trở về vị trí cũ.
Sau khi thay chậu, phung 1 lần thuốc kích thích ra rễ B1. Sau đó để cây khô không tưới nước 1 tuần khi mới thay chậu và lần đầu tiên tưới nước trở lại là dung dịch Atonik+Root - Plex 1cc pha chung 4 lít nước. Lưu ý: Không bao giờ đặt giá thể vào chậu trước khi cây ra rễ. Nếu bạn sợ giả hành nhăn nheo vì mất nước thì có thể để tạm vài cục than to dưới đáy chậu là đủ.
Lan Cattleya có thể nhân giống bằng cách tách chiết 3 giả hành một. Khác với Dendro, Cattleya là một giống lan có giả hành nhưng không có thân, vì thế tách chiết dưới 3 giả hành cây phát triển rất yếu. Nếu cây bị nhiễm bệnh, mắt trên căn hành bị thối đi, cây sẽ không tạo chồi ngọn (keiki) như giống Dendrobium, để hình thành một cây con mới trên ngọn thân Có rất ít trường hợp cây lan Cattleya với bộ rễ phát triển mạnh, lá xanh tốt, nhưng các mắt trên các căn hành bị hư. Nếu cây lan Cattleya của bạn thuộc loại giống quý hiếm mà sự tách chiết là cần thiết. Bạn có thể chiết 2 tép một, và để nguyên tại chỗ. Đến khi nào cây hình thành một giả hành mới và đủ trưởng thành, ta mới lấy ra trồng vào chậu khác.
SÂU BỆNH VÀ CÁC VẤN ĐỀ KHÁC.
Đối với các loài thuộc giống Cattleya, thường xuất hiện các loài rệp son ánh màu nâu, các loài này thường bám vào lá, giả hành căn hành để hút nhựa. Nhưng nguy hiểm hơn cả là loài rệp này sẽ bám vào các mắt ngủ, hút nhựa lâu ngày sẽ làm các mắt ngủ chết đi. Loại rệp này lúc còn nhỏ bò đi kiếm chổ hút nhựa cây, lớn lên thay vỏ rụng hết chân nên ở yên một chỗ. Vật thể màu nâu hình tròn mà ta thấy chỉ là một lớp vỏ che chở cơ thể rệp, nếu ta làm lệt vị trí của vỏ sẽ gây tử vong cho rệp. Lớp vỏ bao bọc này có thể chống đỡ được tác dụng của thuốc sát trùng ở nồng độ thấp. Ta có thể dùng đầu que hay chính bằng móng tay, kéo lệt vị trí của vỏ, rệp tróc ra sẽ chết. Còn nếu nhiều phải phun thuốc rầy Serpa, Diazinon theo liều lượng hứưng dẫn nhà sản xuất. Nếu không phòng ngừa thường xuyên, loại rệp này sinh sản rất nhanh sẽ gây tác hại các nhà vườn không ít.
Loại dán cánh và bọ trĩ cũng thường hay cắn phá rễ, và chỉ xuất hiện trong các giá thể cấu tạo bằng xơ dừa, vỏ cây mục, dớn vụn hoặc do sử dụng quá nhiều các loại phân hữu cơ dưới dạng xác như bánh dầu, phân bò vv... Có thể trừ chúng dễ dàng bằng các thuốc sát trùng. Tốt hơn hết là ngừa chúng theo chu kỳ 2 tháng /lần, bằng các loại thuốc nói trên.
Trong vườn lan ở những nơi qúa ẩm, thường xuất hiện các loài ốc sên trong các chậu lan, không những ăn hết rễ non mà còn tiết ra chất nhờn làm thối các chồi mới mọc. Loại trừ các loài này bằng các mồi có trôn metandehit hay cải xà lách đặt trong rổ để ở các góc vườn các loài ốc sẽ ăn xà lách ban đêm, ta dùng đèn bắt chúng.
Bệnh thối đọt, thối lá ở Cattleya, có thể bắt đầu từ sự cháy nắng, sau đó các mầm bệnh và virut lan truyền rất nhanh chóng. Nhiễm bệnh có thể ở lá, giả hành hay căn hành. Phần nhiễm bệnh mềm đi có màu nâu sẫm và lan nhanh. Tốt nhất là cắt bỏ những phần bị xâm nhiễm và bôi vết cắt bằng Vadơlin+Benlate cho đến khi không còn dấu hiệu mềm thối nơi mặt cắt ấy. Phần bị bệnh nên huỷ bỏ ở nơi thật xa bằng lửa. Trồng lan ngừa bệnh hơn trị bệnh, hàng tháng tốt nhất nên ngừa thường xuyên bằng các thuốc trừ nấm, thuốc rầy và nhất là làm vệ sinh môi trường, cỏ rác, diệt côn trùng, cây sẽ không bị mắc bệnh.
